رهنمود های اخلاقی امام رضا علیه السلام (9)

بسم الله...

على بن میسره مى گفت: امام صادق علیه السلام مى فرمود:
از منّان بودن بر حذر باشید.
گفتم: قربانت گردم، منّان بودن چگونه است؟

فرمود: یکى از شما راه مى رود و یا پشت بر زمین مى نهد و پاهاى خود را بالا مى گیرد، [ و آن چنان احساس امنیت و رفاه درونى مى کند و از خود راضى مى گردد ] که مى گوید: خدایا من فقط آهنگ رضاى تو دارم!
همان امام علیه السلام فرمود:
آن که براى احدى فضل و فزونى نشناسد باید او را مُعجب به خویشتن و گرفتار خود کامگى در رأى برشمرد.از رسول خدا صلى الله علیه وآله وسلم است که فرمود:
اگر گناه براى مؤمن از عجب و به خود بالیدن بهتر نمى بود، خداوند متعال ابداً میان بنده و میان گناه او آزادى به وجود نمى آورد.
امام صادق علیه السلام مى فرمود:
براى من جاى بسى شگفتى است که فردى از رهگذر عمل خویش به عجب گرفتار مى آید؛ ولى نمى داند که این انحراف روانى او چه فرجام سوئى را براى او بارور مى سازد. کسى که دچار عجب مى باشد و اعمال خویش را از درون مى ستاید، تحقیقاً از راه و رسم هدایت و راه یابى به حق، به یکسو مى افتد و لذا مزایایى را براى خویش مدعى مى گردد که فاقد آن است، و قهراً باید او را دروغگویى حرفه اى برشمرد. نخستین و کمترین عکس العمل و بازتاب سوئى که معجب را آماج خود قرار مى دهد، این است که دستاو یزِ بالیدن را خداوند متعال از او سلب مى کند تا به او بفهماند که موجودى حقیر و ناتوان است، و ناگزیر خود بر خویشتن گواهى دهد که سخت حقیر و بى مقدار مى باشد، همان گونه که با ابلیسِ خودستا و خود پسند چنین کرد.
عُجب عبارت از درختى است که بذر و دانه آن کفر است، و کاشتگاه و کشتزار آن عبارت از نفاق، و موادى که آن را تغذیه و سیراب مى کند، عبارت از درخواستها و توقعات نابحق وبى جا و ظلم و ستم مى باشد، و تنه و شاخه و ساقه هاى آن را جهل و ناآگاهى مى پردازد، و برگهاى آن بیراهگى و گمراهى است. و سرانجام، بَر و میوه آن عبارت از لعنت و محرومیت و دورباش از زحمت خدا و جاودانگى در آتش دوزخ مى باشد.
فردى که معجب به نفساست، و خویشتن و رأى و نظر خود را مى ستاید احمقى بیش نیست؛ چون نمى تواند به انحراف روانى خود پى ببرد. ودر نتیجه بصیرت خویش را در بینش حالاتى که باید خود را از آنها برهاند از دست مى دهد، زیرا او گناهان خود را ناچیز تلقى مى کند و نسبت به آنها در بى تفاوتى بسر مى برد.
عمل صالح و پاکیزه عبارت از عملى است که انسان در انجام آنها به یاد توفیق الهى باشد و این احساس در او به وجود مى آید که پیشرفت او در آن عمل از برکات توفیق خداوند متعال است، و نباید به خود مغرور گشته و از رهگذر آن دچار خودپسندى گردد و برخدا منت گذارد.
بارى رهنمودها و سیرت هاى الگوساز تربیتى و اخلاقى امام رضا علیه السلام آن چنان غنى و پربار و فراوان است که بررسى هر یک از آنها به فرصت دور و درازى نیاز دارد، و استقصاى همه آنها و بررسى و تحقیق علمى راجع به تک تک آنها نه تنها در این مجال نمى گنجد؛ بلکه بر اطلاعات و معارفى عمیق مبتنى است که بضاعت مزجاةِ این بنده بدانها سخت نارساست؛ لذا به پاره اى ارشادات اخلاقى و تربیتى آن امام بزرگوار اشاره کرده و با مرور بر آنها مستفیض شدیم.

ادب و نزاکت و ظرافت

در شرح حال وسیرت آن حضرت نوشته اند که...
هرگز با سخن خویش بر کسى جفا نکرد و بر وى ستم نراند.
تا سخن کسى به پایان نمى رسید سخن نمى گفت و گفتار او را قطع نمى کرد.
حاجت هیچ کسى را در صورت قدرت و توانایى رد نمى نمود.
پاى خود را هرگز در مقابل کسى دراز نکرد.
هرگز کنار هیچ جلیس و همنشینى بر چیزى تکیه نمى کرد.
هیچ یک از خادمان را به دشنام و ناسزا نگرفت.
صدا به قهقهه بلند نمى کرد؛ بلکه تبسّم مى فرمود.
آن حضرت در تابستانها روى حصیر جلوس مى نمود، و زمستانها روى پلاس مى نشست.
جامه هاى خشن مى پوشید، اما هنگامى که در میان مردم ظاهر مى شد داراى سر و وضع آراسته بود.

ادامه دارد...