رهنمود های اخلاقی امام رضا علیه السلام (4)
بسم الله...
امام رضا علیه السلام مى فرمود:
در میان بنى
اسرائیل هیچ کسى نمى توانست عنوان عابد را براى خود احراز کند مگر آن که ده
سال سکوت اختیار مى کرد، و آن گاه که چنین مدتى را در سکوت به سر مى برد،
عابد مى شد.
نقش سکوت به جا در سازندگى انسان از نظر علمى و اخلاقى بر
هیچ کس خردمندى مخفى نیست. درباره سکوت و ارزش آن روایات وفراوانى جلب نظر
مى کند و فرزانگان دین و دانش در اهمیت آن بسیار سخن گفته اند.
مرحوم محدث قمى اشعارى از امیرخسرو دهلوى را ضمن شرح حال امام رضا علیه السلام در کتاب خود یاد مى کند که وى مى گفت:
سـخن گرچه هر لحظه دلکش تر است
چـه بینى خـمـوشى از آن بهتر است
دَرِ فــ تـنـه بستـن، دهان بستن است
که گیــ تـى به نیـک و بد آبستن است
پــ شیـمـان ز گفـتـار دیـدم بـسى
پشـیـمان نـگشـت از خموشى کسى
شنـیـدن ز گـفتـن بـه ار دل نـهى
کزیـن پـر شـود مـردم از وى تهى
صـدف زان سبب گشـت جوهرفروش
کـه از پاى تـا سر همـه گشته هوش
همـه تن زبـان گـشـت شمشـیر تیز
بـه خـون ریختـن زان کنـد رستخیز
و این مَثَل و سخن معروف است که :
ان
کان الکلام من فضة فالسکوت من ذهب: اگر سخن به سان نقره [ گرانقدر باشد ]
باید گفت سکوت و لب فرو بستن همچون زر از بها و ارزشى فزونتر برخوردار است.
سکوت
و درنگ لطیف و خوش آیندِ امام رضا علیه السلام همزمان با سخن گفتنِ دیگران
با او، و استماعِ جالبِ او به گفتار دیگرانـکه از درونى اندیشمند مایه مى
گرفتـیکى از ویژگیهاى شخصیت روانى آن حضرت بوده است که درباره خصال این
امام بزرگوار نوشته اند:
هرگز با سخن خویش بر کسى جفا نکرد، و تا سخن
کسى به پایان نمى رسید لب به سخن نمى گشود، وکلام دیگران را قطع نمى کرد. [
بلکه با سکوتى دلنشین به گفته هاى دیگران که با وى سخن مى گفتند گوش فرا
مى داد، آن گاه پس از فراغ او از گفتار، سخن آغاز مى کرد].
سکوت در منطق
رسول اکرم صلى الله علیه و آله و سلم نخستین گامى بود که طالب علم و فردى
که مى خواهد بینشى نسبت به حقایق به هم رساند باید آن را در راه رسیدن به
هدف بردارد، واین زیر بناى مهم و استوار را در جهت سامان دادنِ شخصیّت روحى
و اخلاقى خویش پى ریزى کرده و کاخ بلند بصیرت و معرفت را بر پایه آن بنا
نماید.
رسول گرامى اسلام صلى الله علیه و آله و سلم در پاسخ به سؤال مردى که حضور او آمد و پرسید که علم و دانش چیست فرمود:
سکوت.
فرمود: باید براى شنیدن حقایق در خویشتن آمادگى ایجاد نماید.
عرض کرد: سپس چه راه و رسمى را در پیش گیرد؟
فرمود: شنیده هاى خود را نگاهبانى کند [ تا مورد دستبرد نسبان و غفلت قرار نگیرد].
عرض کرد: پس از حفظ و نگاهبانی؟
فرمود: بر طبق آن عمل کند.
به عرض رساند: از آن پس چه وظیفه اى متوجه او است؟
فرمود: به نشر و ترویج معلومات و معارف خود در این واپسین مرحله بپردازد. [ و زبان به سخن گفتن در باره حقایق بگشاید].
پیداست که بر اساس این رهنمود جالب، باید سخن گفتن در پس سنگرى آغاز گردد که پى و اساسِ آن سکوت مى باشد که اِستماع و دریافت حقایق و حفظ و نگاهبانى و عمل به آنها بر چنین سکوتى مبتنى است. پس همان گونه که امام رضا علیه السلام فرموده است، سکوت را باید درى از درهاى حکمت و خیر وسعادت دانست.
- ۹۳/۰۵/۰۱